Opis
„Książka opowiada o krajobrazie kulturowym miasta, o jego charakterze, o elementach składających się na jego tożsamość. To opowieść jak palimpsest: pod oczywistym zapisem <<na powierzchni>> odkryć można dawne treści, które czekają na odczytanie, na przypomnienie. Tyska narracja jest wielowątkowa: nowe miasto o ciekawej architekturze, ale także obraz dawnego miasteczka i ślady książęcej obecności; miejsca kontaktu z sacrum i miejsca owiane legendą. To, co w Tychach oczywiste i nieoczywiste – splata się w całość.”
Maria Lipok-Bierwiaczonek
„Blisko ćwierć wieku temu francuski antropolog i etnolog Marc Auge opublikował niewielką objętościowo książkę, o skomplikowanym tytule: <<Nie–miejsca>>. Wprowadzenie do antropologii hipernowoczesności. Pisał w niej o takich przestrzeniach, w których człowiek, zazwyczaj podróżnik, a mówiąc językiem bardziej poetyckim, miejski włóczęga, spędza coraz więcej czasu. To lotniska, dworce kolejowe, dworca autobusowe, ale też i ekrany komputerów, przenoszące do świata wirtualnego tętniącą życiem społecznym przestrzeń. Z całą pewnością książka Francuza nawiązywała do ważnego rozróżnienia, obecnego od lat w socjologii miasta, między miejscami a przestrzeniami. Te pierwsze są zawsze czyjeś, a zatem prywatne, oznakowane przez ludzi i całe grupy społeczne, te drugie, publiczne, są otwarte i zapraszają do ich odwiedzenia. Symbolicznym miejscem zawsze pozostanie dom rodzinny i cmentarna kwatera wieńcząca doczesne losy człowieka, a przestrzenią – centrum miasta, śródmieście lub ich ekwiwalenty. To w istocie wspomnienie greckiej agory i bardziej rygorystycznego romańskiego forum.
Podczas pierwszej lektury pracy Auge przywoływałem w pamięci reportaż Stefana Kozickiego, który napisał, zapewne przesadnie, w połowie minionego stulecia, że Tychy to po prostu miasto–łóżko. Nie ma w nim mieszczaństwa i mieszczan, a ulokowani tutaj ludzie traktują miasto jako szczególną formę <<dormitorium>>. Sypialni po prostu. Zapewne tak było, bo nowe miasto socjalistyczne stanowić miało zaplecze robotnicze dla projektowanych wówczas kopalń, hut i innych symboli powojennego industrializmu. Być może Tychy zaczynały swoją rolę od dużego przestrzennie i społecznie nie–miejsca, ale w transformacyjnym ćwierćwieczu pracują na zupełnie inne określenie – miasta.
Tym właśnie przeobrażeniom poświęcona jest książka dr Marii Lipok-Bierwiaczonek, badaczki niezwykle starannej i skrupulatnej. Przed wielu laty miała odwagę polemizowania z nieprawdziwą tezą o tym, jakoby Tychy powstały na surowym korzeniu, bez historycznego zaplecza. A przecież na przedpolach miasta socjalistycznego, budowanego po Il wojnie światowej, istniało kilkuwiekowe miasteczko śląskie, wcale nie małe, wkomponowane w pierwszych dekadach XX wieku w przestrzeń posiadania księcia pszczyńskiego. Blisko 11 tysięcy obywateli, znanych z imienia i nazwiska, od kilku przynajmniej stuleci zasiedlało tę ziemię, by w końcu zetknąć się z nową rzeczywistością ustrojową. Dzisiaj wiemy, że pamięć o pionierach przetrwała, choć medialny przekaz dziesięciolecia skoncentrowany był na nowym mieście socjalistycznym.” (fragment wstępu)
Prof. dr hab. Marek S. Szczepański
„<<Tychy oczywiste i nieoczywiste>> to wyjątkowe dzieło będące podsumowaniem wieloletniej pracy, pogłębionej analizy historycznej i przemyśleń. Dr Maria Lipok Bierwiaczonek dzieli się z czytelnikami własną wiedzą i refleksjami na temat historii Tychów i losów ich mieszkańców. Publikacja daje nam także możliwość oglądania miasta oczyma autorki – za sprawą jej własnych fotografii znakomicie ilustrujących treści. To skrupulatnie i finezyjnie przygotowana opowieść o Tychach, która pozwala je zrozumieć i poznać ich oczywistą i nieoczywistą historię. Za tę niezwykłą miejską narrację chcę serdecznie podziękować autorce, a czytelników – mieszkańców i przybyszów – zaprosić do eksplorowania, badania i tworzenia miasta.”
Aleksandra Matuszczyk
Maria Lipok–Bierwiaczonek – etnolog, dr nauk humanistycznych, w latach 1985–2004 kierownik Działu Etnografii w Muzeum Śląskim w Katowicach, od 2004 do 2014 dyrektor Muzeum Miejskiego w Tychach. Autorka książek i artykułów poświęconych dziedzictwu kulturowemu Górnego Śląska, m. in.: „Przy śląskich drogach. Kapliczki i krzyże przydrożne na Górnym Śląsku” (1998), „Świat najbliższy. Szkice antropologiczne o Górnym Śląsku, tradycji i kulturze” (2008), „Tychy oczywiste i nieoczywiste. Książęce ślady, dotknięcie sacrum i nowe miasto” (2015). Współautorka dwóch monografii Tychów (1996 i 2011) oraz monografii Wilamowic (2001), Bierunia (2007), Katowic (2012), tomu „Ziemia pszczyńska” (2007), dzieła „Historia Górnego Śląska” (Gliwice 2011, wyd. niemieckie Oldenburg 2015). Urodziła się w Mikołowie, od 1958 roku mieszka w Tychach.
wydawcy: Urząd Miasta Tychy, Muzeum Miejskie w Tychach
Publikacja została wydana przy współudziale finansowym Stowarzyszenia na Rzecz Rozwoju Lokalnego „Faber” w Tychach.
przygotowanie zdjęć archiwalnych: Barbara Kopia
projekt okładki: Agnieszka Czyżewska
opracowanie graficzne, skład: Krzysztof Skrzypek
© copyright by Maria Lipok–Bierwiaczonek
© copyright by Muzeum Miejskie w Tychach
druk: Centrum Usług Drukarskich Henryk Miler
fot. Artur Pławski
