MMTy/HM/1795/1
jedwab, płótno, nici jedwabne i bawełniane, metal, drewno, haft, akwarela
wymiary: wys.: 120 cm, szer. 141 cm
Dar
Awers sztandaru z żółtej tafty z wizerunkiem Matki Boskiej Częstochowskiej i tekstem „Królowo Korony Polskiej módl się za nami”. W jednym z narożników wizerunek orła, w pozostałych i po bokach motywy roślinne. Całość ozdobiona dekoracyjnym ornamentem.
Rewers sztandaru z niebieskiej tafty z wizerunkiem sokoła w locie trzymającego w szponach ciężarki i tekstem „W zdrowym ciele, zdrowy duch! Towarzystwo gime. „Sokół” w Tychach, 1923”. W jednym z narożników Oko Opatrzności, w pozostałych lilie. Całość ozdobiona delikatnym dekoracyjnym ornamentem.
Przy trzech bokach sztandaru pierwotnie były przyszyte frędzle, czwarty bok z galonem.
Eksponat poddany konserwacji w latach 2012-2013. Konserwację przeprowadziły Krystyna Kurzydym oraz Paulina Drobisz.
Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” było organizacją propagującą podnoszenie sprawności fizycznej wśród młodzieży poprzez gimnastykę i sport. Jednym z celów towarzystwa było także rozwijanie świadomości narodowej i postaw obywatelskich. Motto organizacji brzmiało „W zdrowym ciele zdrowy duch”. Symbolem organizacji był sokół w locie trzymający w szponach ciężarki. Patronem organizacji został Tadeusz Kościuszko.
Pierwsze TG „Sokół” na ziemiach polskich powstało we Lwowie w 1867 roku. W 1891 roku powstało gniazdo w Cieszynie, a w 1895 roku we Bytomiu. Na Górnym Śląsku po zakończeniu I wojny światowej druhowie „Sokoła” byli podstawą kadry Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska, walczącej o przyłączenie tych ziem do Polski.
W Tychach gniazdo „Sokoła” powstało w 1910 roku. Jego założycielami byli bracia Stanisław, Franciszek i Stefan Krzyżowscy oraz Franciszek Kozyra. Wraz z wybuchem I wojny światowej organizacja wstrzymała swą działalność. W lutym 1919 roku tyski „Sokół” został reaktywowany, a w 1923 roku został poświęcony pierwszy sztandar organizacji, w 1930 roku – drugi sztandar.
Przed 1939 rokiem tyskie gniazdo, tak jak inne gniazda sokole w województwie śląskim, angażowało się w rozwój gimnastyki i lekkoatletyki, organizowano m.in. gry sportowe, zawody narciarskie, zawody pływackie, mecze siatkówki i koszykówki, zawody w strzelaniu, biegi na przełaj i gry w piłkę ręczną (potocznie szczypiorniak). Z czasem większą rolę w TG „Sokół” zaczęło odgrywać przysposobienie wojskowe. W ramach pracy oświatowej TG „Sokół” prowadziło m.in. naukę czytania i pisania w języku polskim, wykłady i wieczornice przypominające sylwetki polskich bohaterów narodowych. Przy gniazdach sokolich rozwijały się chóry i teatry amatorskie.
Druhny i druhowie brali udział w uroczystościach patriotycznych z okazji m.in. rocznic uchwalenia Konstytucji 3 Maja, trzech powstań śląskich i przyłączenia Górnego Śląska do Polski.
Po II wojnie światowej sytuacja polityczna w Polsce nie sprzyjała działalności TG „Sokół”.
Związek Sokolstwa Polskiego został rozwiązany przez władze w 1948 roku.
Organizacja została reaktywowane po 1989 roku. Tyskie gniazdo „Sokoła” już się jednak nie odrodziło.
Źródła:
Kapała Zbigniew, Działalność Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” na Górnym Śląsku w latach 1895-1939, Bytom 1985.
Musioł Ludwik, Tychy. Monografia historyczna, Tychy 1939.
Ogrodziński Wincenty, Dzieje Dzielnicy Śląskiej „Sokoła”, Katowice 1937.
Agnieszka Ociepa-Weiss
