Lili, Elżbieta, Anna… a ta na zdjęciu to Helena. Wśród fotografii podarowanych Muzeum Miejskiemu w Tychach przez rodzinę Agnieszki Cipy z Urbanowic zachowało się sześć tego typu zdjęć portretowych. Przedstawiają bliskie koleżanki Agnieszki Cipy, o której wiemy, że wyszła za mąż za Tomasza, a w 1929 roku urodziła córkę Cecylię.
Fotografia Heleny jest wyjątkowa z kilku powodów. Po pierwsze, znamy imię tej, którą przedstawia. Po drugie, wiemy kto wykonał zdjęcie. W lewym dolnym narożniku widnieje okrągła sucha pieczęć o treści: „Photo/ Weczerka/ Hauptstr/ 31/ O-S/ SOSNOWITZ”.
Liborius Weczerka (1892–1945) przybył do Sosnowca wraz z rodziną w 1941 roku. Rok wcześniej Armia Czerwona zajęła Czerniowce w Bukowinie i Weczerkowie (jak wielu) zostali przesiedleni. W Sosnowcu Weczerka otworzył zakład fotograficzny, który jednak w okolicznościach wojennych nie prosperował długo. Już w 1943 roku fotograf otrzymał powołanie jako policjant rezerwy. Po jego śmierci w 1945 roku w Czechosłowacji rodzina Weczerków uciekła przez Wrocław i Görlitz do Hamburga. Co stało się z Heleną? Tego nie wiemy. Kolor jej ust przywołuje jednak pewien obraz.
Oto w „Rzeczach osobistych” Karolina Sulej przytacza zapiski brytyjskiego żołnierza, pułkownika Mervina Willetta Gonina z Royal Army Medical Corps, który przyglądał się kobietom wyzwolonym z niemieckiego obozu koncentracyjnego Bergen-Belsen w 1945 roku: „To było zaraz po przybyciu Czerwonego Krzyża, w pierwszych dniach po wyzwoleniu. Z początku uważałem, że to całkowite przeciwieństwo tego, czego potrzebowaliśmy. Wołaliśmy o setki, tysiące innych rzeczy. A tu nagle szminki. Nie wiedziałem, kto to załatwił, a bardzo żałuję, bo był to przebłysk geniuszu. Nic tak nie pomogło ozdrowieńcom jak te pomadki. Kobiety leżały na łóżkach bez prześcieradeł i nocnych koszul, ale z czerwonymi ustami. Snuły się po obozie okryte jedynie kocem, ale ze szkarłatem na wargach”.
Fotografia Heleny, pięknej, modnie uczesanej i uszminkowanej (nawet jeśli to tylko zabieg retuszerski), przypomina o podmiotowości i ludzkiej godności. O drobiazgach, bez których przestajemy być sobą.
Ewelina Lasota
Literatura:
Hugo Weczerka, Hugo Weczerka (1930–2021). Biografie und Schriftenverzeichnis von Ortwin Pelc, Uelzen 2021, źródło: http://deutsche-polen.org/upload/nachruf/Hugo_Weczerka_Biografie_und_Schriften_zusammengestellt_von_Ortwin_Pelc.pdf [dostęp: 6.12.2022].
Karolina Sulej, Rzeczy osobiste. Opowieść o ubraniach w obozach koncentracyjnych i zagłady, Wyd. Czerwone i Czarne, Warszawa 2020.
