Fotografia portretowa Jadwigi Cepokówny (po mężu Kłakus). Cepokówna, na co dzień zatrudniona w tyskim magistracie, w czasie wolnym rozwijała ruch harcerski. Razem z nauczycielem Janem Paszendą powołała w Tychach I Żeńską Drużynę Harcerek im. Emilii Plater w dniu 27 lutego 1927 roku. Początkowo drużyna liczyła osiem druhen, w roku 1936 było ich już siedemdziesiąt pięć. Drużynową Cepokównę wspierały przyboczna Łucja Buczkówna oraz zastępowe, między innymi Monika Kurzakówna czy Wiktoria Krzyżowska. Opiekę nad harcerkami sprawowała Tekla Wieczorkowa, żona naczelnika gminy. W zbiorach Muzeum Miejskiego w Tychach zachowała się książeczka harcerska Elżbiety Kotasówny (zastępowej zastępów „Pszczółek” i „Liści”), która przyrzeczenie harcerskie złożyła w lipcu 1930 roku, podpisana przez drużynową Cepokównę. Przybito w niej okrągłą pieczęć Komendy Chorągwi Żeńskiej w Katowicach, której podlegała tyska drużyna.
Na rewersie zdjęcia, do którego Jadwiga Cepokówna pozuje w mundurze harcerskim, widnieje odręcznie zapisana sentencja – „Ze wszystkich skarbów na świecie najpiękniejszym skarbem jest młodość” (Tychy, 24 kwietnia 1929 roku). Uwagę zwraca jeszcze jeden element: pieczątka zakładu fotograficznego w górnej partii fotografii. Choć już wypłowiała, można odczytać fragment napisu – „FOTOGRAFJA ARTYSTYCZNA / I. ZORSKI”.
Z dużym prawdopodobieństwem chodzi o zakład fotograficzny Jakuba Jankiela Zorskiego (1883–1943), działający od około 1900 roku przy ulicy Modrzejowskiej 11 w Sosnowcu. Jakub wraz z żoną Różą (Rosą) z domu Jasny (córką kupca Abrama Jasnego) mieli czworo dzieci: Zygmunta, Tadeusza, Lusię i Mietkę. Kiedy w 1942 roku w zajętym przez Niemców Sosnowcu utworzono getto w dzielnicy Środula, rodzina Zorskich początkowo ukryła się właśnie w zakładzie fotograficznym. Jednak represje ich nie ominęły. W 1943 Zygmunt Zorski, syn Jakuba i Róży, opracował plan ratunkowy. Po latach syn Zygmunta – Józef tak opisywał tamte zdarzenia: „Wiedział [Zygmunt – przyp.], że getto opuścić będą w stanie tylko on i dwójka rodzeństwa (druga siostra, Mietka, zginęła w niewyjaśnionych okolicznościach), ale nie rodzice. Dla nich nie było miejsca w »bunkrze«. Ojciec nigdy nie mówił o podjętej wówczas decyzji. Uciekł z kolumny idącej do pracy poza getto. Najpierw on, a po kilku dniach jego siostra i brat. Wszyscy spotkali się w mieszkaniu Nowaków”. „Bunkrem” Zorscy nazywali skrytkę w mieszkaniu Florentyny (z domu Kasprzyckiej) i Franciszka Nowoków przy ulicy Dekerta. Florentyna, początkowo zatrudniona w charakterze gospodyni (pomocy domowej) przez Abrama Jasnego, po jego śmierci zajmowała się dziećmi Zorskich. Obie rodziny połączyły bliskie relacje. Skrytka przygotowana dla Zorskich znajdowała się pod podłogą suteryny, a jej wymiary pozwalały kilku osobom jedynie leżeć pod deskami podłogi. Zygmunt, Tadeusz i Lusia ukrywali się pod podłogą Florentyny i Franciszka Nowaków przez blisko osiemnaście miesięcy. Fotograf Jakub Zorski zginął wraz z żoną Różą w niemieckim obozie koncentracyjnym Auschwitz w 1943 roku.
Ewelina Lasota
Bibliografia:
Agnieszka Ociepa-Weiss, https://muzeum.tychy.pl/zbiory/dzial-historii-miasta/ksiazeczka-harcerska-elzbiety-kotasowny-z-tychow-1930/ [dostęp 10 kwietnia 2024].
Michał Szynkiewicz, Organizacje społeczne w gminie tyskiej w latach 1922–1939, Tyskie Zeszyty Historyczne nr 1, Muzeum Miejskie w Tychach, Tychy 2007.
Józef Zorski, Historia rodziny Zorskich, red. Mateusz Szczepaniak, tłum. Andrew Rajcher, 21 lipca 2017, https://sprawiedliwi.org.pl/pl/historie-pomocy/wasze-opowiesci/historia-rodziny-zorskich [dostęp 10 kwietnia 2024].
https://www.geni.com/people/Jakub-Zorski/6000000181024348821 [dostęp 10 kwietnia 2024].
